Kun je dat wat we niet-weten God noemen? vraagt atheïst en wiskundige Marcus du Sautoy zich af. Het onderwerp is nauw verwant aan waar ik me het liefst mee bezig hou (niet-weten) en ik was zeer nieuwsgierig naar zijn boek hierover.

Over dit onderwerp heb ik zelf al eerder een aantal blogs geschreven (lees Grenzen aan weten: Chaos, De grens, Kenniszones, Methoden). Ik heb een woord gegeven aan niet-weten: pu. Ook heb ik er een boek over geschreven.

De 7 randen

Wat du Sautoy veel beter doet dan ik zou kunnen, is op heldere wijze uitleggen wat de huidige stand van de wetenschap is en waar de grenzen van de verschillende vakgebieden nu liggen. Hij heeft me vele nieuwe dingen geleerd. Du Sautoy benoemt 7 randen, 7 vakgebieden, waar hij de grens tussen weten en niet-weten opzoekt.

De chaos-theorie

De eerst rand is de chaos-theorie. Hij beschrijft de geschiedenis ervan, de kloof die het vormt met de ordelijke natuurkunde van Newton. Hij onderzoekt in welke situaties dobbelstenen geen chaotisch gedrag vertonen en in welke wel. Hij laat zien dat door de chaos-theorie niet alleen de toekomst onkenbaar is, maar ook de exacte omstandigheden van het verleden. En, terwijl hij atheïst is, introduceert hij het idee dat God "de dingen is die we niet kunnen weten". Zou God kunnen ingrijpen in de wereld door de kleinste beginvariabelen aan te passen en zo, zonder de natuurwetten te breken, via de Chaos-theorie de wereld  beïnvloeden? Hij vindt het onwaarschijnlijk, maar het toont zijn nieuwsgierigheid om ook die vraag te onderzoeken.

Elementaire deeltjes

De tweede rand bestaat uit elementaire deeltjes. Met de helderheid van de wiskundige die hij is, neemt hij ons mee naar de allerkleinste deeltjes die we kennen. Hier heeft hij me veel geleerd. Ik had een oppervlakkige kennis opgedaan en snap door dit boek nu veel meer van de up-, down- en 'strange'-  quarks en de deeltjeswereld die ze mogelijk maken. Deze rand toont volgens du Sautoy meer een grens wat we nóg niet weten (in plaats van een grens waar voorbij we het niet kúnnen weten). Hij acht het goed mogelijk dat we nog veel meer gaan weten van wat er achter en onder de quarks zit.

Kwantumfysica

De derde rand is de kwantumfysica met de onzekerheidsprincipes van Heisenberg. Een fascinerend hoofdstuk over de intrinsieke onvoorspelbaarheid van de kleinste deeltjes. En waar hij inzichtelijk maakt hoe iets uit niets kan ontstaan, omdat 0 = 1 - 1, maar dan alleen omdat het heelas is zoals die is. Hij maakt hier al een voorzet op zijn latere idee over God: "het antwoord op de vraag: waarom is er iets en niet niets".

Kosmologie

De vierde rand gaat over kosmologie. De grote vragen over de grote afstanden. En soms ook met grote antwoorden. Wellicht kunnen we via de structuur van de achtergrondstraling wel iets vertellen over of er iets voor de big bang was en zo ja, wat dan.

Hij citeert John Borrow, een bekende kosmoloog:

“De meest fundamentele vragen in de kosmologie zijn niet te beantwoorden.

• Waarom zijn er eigenlijk natuurwetten?
• Hoeveel dimensies van ruimte en tijd zijn er?
• Bestaat er een multiversum?
• Was er ooit een eerste singulariteit?
• Is het universum oneindig?

Het universum is niet voor ons gemak geconstrueerd. Het is geen oefening in de wetenschapsfilosofie. Als we deze dingen niet kunnen achterhalen, hebben we gewoon pech gehad."

Wetenschapper en pu

Ik vind het prachtig en één van de redenen dat ik denk dat we een woord als pu nu goed kunnen gebruiken. Een woord voor wat we nu niet weten, maar misschien later wel. Du Sautoy is briljant in het zien van de randen, maar blijft de wetenschapsman die vooral nieuwsgierig is naar wat we nog gaan weten. De rest noemt ook hij God.
Hij kijkt niet naar de situatie van nu, waar we heel veel weten van een beperkt gebied en heel weinig van de meeste zaken in ons dagelijkse leven. Hij raakt 'pu' regelmatig bijna, zonder het te pakken. Voor mij bijna onbegrijpelijk, maar vanuit de traditie van de wetenschap waarschijnlijk logisch.

Binnenkort een vervolgblog over rand 5 t/m 7 van 'Wat we niet kunnen weten' van Marcus du Sautoy.